Zapisy rozporządzeń UE przewidują obligatoryjne przeznaczenie min. 8% alokacji z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) na wsparcie zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich, który będzie wdrażany wyłącznie poprzez ww. instrumenty terytorialne.

Głównym źródłem finansowania ZIT w Polsce jest 16 programów regionalnych, w ramach których na realizację ZIT zostanie przeznaczonych ponad 4,4 mld euro. Dodatkowym źródłem wsparcia realizacji wybranych strategii ZIT są środki programów Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027 i Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej, służące jako źródło wsparcia wybranych, niezbędnych projektów komplementarnych z obszaru transportu miejskiego wynikających ze Strategii ZIT, uzgodnionych pomiędzy Związkiem ZIT i właściwą instytucją zarządzającą programem krajowym.

Projekty wdrażane w ramach ZIT mogą być współfinansowane ze środków programów regionalnych i krajowych zarówno z EFRR, jak i EFS+ w ramach wydzielonych działań. Dodatkowym źródłem wsparcia strategii ZIT mogą być środki FS lub FST, a finansowane z nich projekty będą miały charakter komplementarny do projektów wynikających ze strategii.

Podstawowymi dokumentami umożliwiającymi wdrażanie ZIT są: strategia ZIT oraz strategia rozwoju ponadlokalnego zawierająca elementy strategii ZIT. Oba te dokumenty mogą pełnić rolę strategii terytorialnej, o której mowa w art. 29 rozporządzenia UE 2021/1060.

Strategia rozwoju ponadlokalnego  jest nowym elementem systemu dokumentów strategicznych, która w założeniu jest odpowiedzią na potrzebę wspólnego planowania rozwoju w obrębie kilku gmin lub powiatów powiązanych ze sobą funkcjonalnie.

Strategia przygotowana na potrzeby wdrażania instrumentu ZIT (czyli strategia ZIT lub strategia rozwoju ponadlokalnego dalej określane jako strategie) jest przyjmowana w trybie właściwym dla wybranej formy prawnej partnerstwa JST tworzącego Związek ZIT.

Strategia ZIT podlega procesowi opiniowania przez właściwą Instytucję Zarządzającą w zakresie możliwości finansowania strategii w ramach danego programu w terminie do 60 dni od dnia jej otrzymania. W przypadku finansowania strategii ZIT zarówno z programu regionalnego, jak i programu krajowego, wymagana jest również opinia ministra właściwego ds. rozwoju regionalnego pod względem jej zgodności z UP w terminie 60 dni od dnia jej otrzymania. Dodatkowo, w przypadku strategii rozwoju ponadlokalnego konieczna jest opinia Zarządu Województwa w zakresie zgodności strategii rozwoju ponadlokalnego ze strategią rozwoju województwa, a termin na wydanie takiej opinii to 30 dni.

Związki ZIT mogą być utworzone w jednej z form współpracy jednostek samorządu terytorialnego wskazanych w ustawie z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2022 r. poz. 559):

• porozumienia międzygminnego,
• stowarzyszenia gmin,
• związku komunalnego – międzygminnego lub powiatowo-gminnego,
• związku metropolitalnego w województwie śląskim (ustawa z dnia 9 marca 2017 r. o związku metropolitalnym w województwie śląskim, Dz. U. z 2021 r. poz. 1277).

Istotą wdrażania ZIT jest realizacja projektów zintegrowanych przyczyniających się do rozwiązywania wspólnych problemów i skoordynowanego zaspakajania potrzeb obszaru objętego ZIT.

Projekt zintegrowany to projekt, który wpisuje się w cele rozwoju obszaru funkcjonalnego objętego instrumentem i jest ukierunkowany na rozwiązywanie wspólnych problemów rozwojowych – oznacza to, że projekt ten ma wpływ na więcej niż 1 gminę w MOF oraz jego realizacja jest uzasadniona zarówno w części diagnostycznej, jak i w części kierunkowej strategii.

Projekt zintegrowany powinien spełniać przynajmniej jeden z dwóch warunków:

1. jest projektem partnerskim w rozumieniu art. 39 ustawy wdrożeniowej;
2. deklarowany jest wspólny efekt, rezultat lub produkt końcowy projektu, np. wspólne wykorzystanie stworzonej w jego ramach infrastruktury w przypadku projektów „twardych”, lub objęcie wsparciem w przypadku projektów „miękkich”, mieszkańców co najmniej 2 gmin OF, co powinno znaleźć swoje uzasadnienie zarówno w części diagnostycznej, jak i kierunkowej strategii.

Interwencja wdrażana w ZIT może być realizowana w ramach wszystkich celów polityki spójności wskazanych w rozporządzeniach UE.

Zakres tematyczny strategii ZIT będący wynikiem przeprowadzonej diagnozy całego MOF powinien być także ujęty we właściwych programach regionalnych lub krajowych, w których przewidziano wsparcie dla realizacji ZIT. W Umowie Partnerstwa wskazano rekomendowane obszary tematyczne, które mogą być w szczególności predestynowane do wdrażania w ramach ZIT, są to:

• Rozwój zrównoważonego transportu zbiorowego łączącego miasta i ich obszary funkcjonalne;
• Poprawa stanu środowiska przyrodniczego na obszarach funkcjonalnych miast, szczególnie w zakresie jakości powietrza, rozwoju i ochrony zieleni miejskiej, aktywnej edukacji ekologicznej oraz działania służące ograniczeniu niskiej emisji;
• Zwiększenie efektywności energetycznej w obszarze funkcjonalnym;
• Przechodzenie w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym, w szczególności w zakresie rozwijania kompetencji, współpracy i wspólnych inicjatyw podmiotów publicznych i prywatnych w ramach obszarów funkcjonalnych;
• Wsparcie rozwoju kształcenia i szkolenia zawodowego w odpowiedzi na potrzeby i wyzwania rynku pracy w obszarze funkcjonalnym;
• Wsparcie rozwoju innowacyjności w obszarach miejskich.

Nie jest to jednak katalog zamknięty i może zostać, decyzją właściwej instytucji zarządzającej, po konsultacji ze Związkiem ZIT, rozszerzony o interwencję z innych obszarów tematycznych.